Zaten jouw voorouders in het Nederlandse leger?

op zoek naar soldaten

met bron

De kans is groot dat jouw Nederlandse voorouders in het leger hebben gediend. Waarschijnlijk als dienstplichtig soldaat, maar mogelijk ook als beroepsmilitair.

Omdat het Nederlandse leger doorheen de eeuwen vaker in opzet en structuur is gewijzigd, is het niet altijd duidelijk waar je wat kan vinden en wat er te vinden is. In dit artikel zet ik het allemaal per periode uiteen.

Staatse leger (1588-1795)

De geschiedenis van het Nederlandse leger begint ongeveer gelijktijdig met het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Onder leiding van Maurits van Nassau stapte men in 1588 over van tijdelijke manschappen, naar een vast leger van beroepssoldaten, het Staatse leger.

Het Staatse leger bestond voor ongeveer de helft uit Nederlandse soldaten en de andere helft was afkomstig uit diverse, met name Europese, landen. Vandaar dat veel Nederlanders ook Schotten, Engelsen, Duitsers en Zwitsers in hun familie hebben. Het Staatse leger was voor die tijd een behoorlijk professioneel leger.

Staatse vloot

Naast het Staatse leger bestond er ook een Staatse vloot. Zij was echter niet nationaal geregeld, maar was een gewestelijke aangelegenheid. Vijf zogeheten admiraliteiten, verdeeld over de gewesten Zeeland, Holland en Friesland, waren verantwoordelijk voor de organisatie van deze Staatse vloot.

Het Staatse leger en de Staatse vloot hadden in principe alleen de verdediging van de republiek als taak. Destijds waren er wel uiteenlopende kolonies en handelsposten, maar de militaire verdediging ervan lag in beginsel in handen van de daar aanwezige handelscompagnieën, zoals de VOC en de WIC.

De stukken van het Staatse leger, waaronder de stamboeken, ranglijsten en conduitestaten, zijn slechts gedeeltelijk bewaard gebleven. Ze zijn via een index op de site van het Nationaal Archief te raadplegen. De stukken van de vijf admiraliteiten zijn gedeeltelijk in het Nationaal Archief te vinden.

‘Als de militaire administratie zijn werk behoorlijk had gedaan, zou er geen Onbekende Soldaat zijn.‘
– François Cavanna, Frans auteur (1923-)

Bataafs-Franse tijd (1795-1813)

In 1795 kwam er een einde aan de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en ontstond met Franse militaire steun de Bataafse republiek, een vazalstaat van de Eerste Franse Republiek. In dat jaar werd ook het Staatse leger vervangen door dat van de Bataafse republiek en in 1806 door dat van het Koninkrijk Holland.

De Sociëteit van Suriname werd in 1795 door de Bataafse republiek genationaliseerd en de VOC ging in 1798 failliet, waarmee Suriname en Nederlands-Indië vanaf dat moment als kolonie onderdeel uitmaakten van het grondgebied van de Bataafse republiek. Als gevolg hiervan werd het leger van de Bataafse republiek ook verantwoordelijk voor de verdediging van deze kolonies.

Uiteindelijk besloot Napoleon zijn broer Lodewijk Napoleon van de Hollandse troon te halen en lijfde in 1810 het Koninkrijk Holland bij het Eerste Franse Keizerrijk in. Hiermee ontstond ook de dienstplicht. De stamboeken, de supplementen daarop en de pensioenregisters uit de Bataafs-Franse tijd zijn deels bewaard gebleven. Ze kunnen via een index op de site van het Nationaal Archief worden geraadpleegd.

Koninkrijk der Nederlanden (1813-heden)

In 1814 werden door koning Willem I de Staande Armée en de Nationale Militie opgericht, in wat toen nog het Soeverein vorstendom der Verenigde Nederlanden was. Tezamen vormden zij de landmacht. In 1815 ontstond het Koninkrijk der Nederlanden, waarvan ook het huidige Belgische en Luxemburgse grondgebied deel zouden uitmaken.

De voorloper van de Koninklijke Marine, de Koninklijke Nederlandse Zeemacht, werd ook in 1814 opgericht en kreeg haar huidige naam in 1905. Daarnaast richtte koning Willem I in 1814 het Corps de Maréchaussée op, dat de Franse gendarmerie zou vervangen. De marechaussee was daarvoor lange tijd bij de landmacht ondergebracht geweest.

Het leger in de Nederlandse kolonies maakte tot 1830 deel uit van het Nederlandse leger. In 1830 ontstond het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger, dat de tien jaar daaraan voorafgaand werd opgebouwd. Het KNIL, zoals de gebruikelijke afkorting luidt, was verantwoordelijk voor de verdediging van de kolonie Nederlands-Indië. West-Indië, met onder meer Suriname en de Antillen, bleef zaak van het Nederlandse leger.

Stamboeken en recente gegevens

De militaire stamboeken van officieren, onderofficieren en soldaten van zowel het Nederlandse leger als het KNIL kunnen op de site van het Nationaal Archief geraadpleegd worden. De stamboeken van de officieren van het Nederlandse leger en het KNIL zijn geïndexeerd, die van de onderofficieren en soldaten niet. Op de site van het Nationaal Archief zijn zoekhulpen beschikbaar om toch bij de juiste stamboeken te geraken.

Ben je op zoek naar gegevens van een (beroeps- of dienstplichtige) militair die minder dan 100 jaar geleden heeft gediend, dan kan je terecht bij het Ministerie van Defensie. Op de website van het ministerie kan je een formulier invullen, waarmee je een verzoek kan indienen om gegevens uit een personeelsdossier op te vragen.